Cinsiyetin Belirlenmesi ve Farklılaşması

Memeli Cinsiyetinin Belirlenmesi

Cinsiyetin belirlenmesi ve farklılaşması konumuzda, cinsiyetin belirlenmesi yolağında mevcut genler , erkek (XY) veya dişi (XX)  şeklinde gelişimsel farklılaşmayı düzenlemektedirler. Bu bir dizi işlemdeki genler ilişkili genler doğru zamanda eksprese olur. Her aşamada karar, cinsiyetin biri veya diğerine doğru gerçekleşir. Öncelikle oluşacak olan cinsiyet , Y kromozomunun varlığı veya yokluğu ile belirlenmekte, daha sonrasında ise gonadların farklılaşmamış evreleri ile iç ve dış genital organlar  cinsiyet (dişi veya erkek) durumuna göre farklılaşır.

Cinsiyetin Belirlenmesi ve Farklılaşması 

Memeli Y kromozmunun rolü

Cinsiyetin belirlenmesi ve farklılaşması da  memeli Y kromozomunun rolü, insanlarda Turner ve Klinefelter sendromu olarak bilinen iki hastalıklarda yapılan kromozom anilizleri , Y kromozonun önemini gösterdi. Klinefelter (45,XXY) sendromunda birey iki X  kromozomuna  ve bir Y sendromuna sahip ve tam gelişme olmamasına rağmen erkek fenotipi gösterdiği gözlenmektedir . Ortamda bulunan Y kromozomu işlevsel olduğu müddetçe X kromozomu mevcut olsa bile  , dişi fenotip gözlenmez. Turner (45,X) sendromunda ise birey yalnız bir adet  X kromozomuna sahip ve Y kromozomu ihtiva etmemektedirler. Tam gelişim olmamasına rağmen dişi fenotip gözlenir ve genellikle buna ek malformasyonlar eşlik eder.  Fransız embriyolog Alfred Jost , dış genital farklılaşma olmadan önce erkek tavşan fötustan testisler çıkarıldığında dişi olarak gelişme olduğunu gözledi. Yapmış olduğu çalışma sonucu ,Y kromozomu ve fötal testisin erkek farklılaşmasını indüklemek için gerekli olduğunu gösterdi.

Cinsiyeti belirleyen SRY bölgesi

Hayvanlardaki deneyler ve insanlarda çeşitli Y kromozomunun çeşitli büyüklükteki delesyonlarının görüldüğü erkeklerdeki klinik gözlemler, erkek gelişmesini indüklemek için yalnızca Y kromozomunun kısa kolunun ucundaki küçük bir bölgenin gerekli olduğunu gösterdi. Bu bölge SRY olarak isimlendirilmektedir ( cinsiyet ilişkili- Y) . SRY, insanda Y kromozomunun kısa kolu üzerinde küçük bir bölgedir. Bu bölge içinde SRY geni ( cinsiyeti belirleyen Y bölgesi ) tanımlandı. Bu gen , aralık içinde (interval) 1A1 içinde psödootozomal bölge 1’in (PAR1) proksimalinde yer alır. PAR1 , X kromozomunun kısa kolunun distal segmenti ile homologtur. Homolog eşleşme, erkekte mayoz sırasında kros-over ile gerçekleşir.

SRY geni

Yp11.32’de yer alan SRY geni tek ekson içermektedir. Transkripsiyon faktörü TFIID’ye bağlanmak için TATAAA motifi bulunur. 1,1 kb RNA’ya transkribe olur. 612 bp’lik kodlayıcı bölgeden 204 aminoasit bulunduran 23.9 kDa moleküler ağırlığında bir protein sentezlenir. SRY , transkripsiyon faktörlerinden SOX ailesini bir üyesidir. DNA’ya bağlanan ve geri dönüşümlü büküntüye neden olan , korunmuş “high-mobility” grup (HMG) motif içerir. Büküntü çift ipliği açar ve transkripsiyon faktörünün girişine izin verir. HMG proteinleri , nonhiston DNA’ya bağlanma proteinleridir.

Kaynakça;

• Scherer G & Schmind M, eds ; Omurgalı Cinsiyet Belirlemesinde Genler ve Mekanizmalar.
• MacLughlin DT, Donahoe Pk ; Cinsiyet belirleme ve farklılaşma.
• Li B et al ;  SRY’ye yönelik DNA bükülmesi ve insan cinsiyetini tersine çevirme; Klinik bir mutasyonun yeniden değerlendirilmesi, HMB kutusu ile kuyruğu arasında küresel bir bağlantıyı ortaya çıkarır. J. Mol.Biol basınında.
• Brennan J; Capel B: Testise karşı yumurtalık gelişiminin altını çizen moleküler genetik olaylar.